Eseje historyczne Stanisława Wasylewskiego

Nie pamiętam pierwszej książki tego autora, którą przeczytałam. Moja fascynacja jego pisarstwem była od pierwszego wejrzenia, a raczej przeczytania. Porwała mnie jego erudycja, łatwość wypowiedzi, celność sformułowań, oryginalność porównań... Sama byłam wówczas jedynie czytelniczką, marzącą o tym, by kiedyś może też spróbować...

Świat dam, królewskich dworów, historycznych postaci, które Wasylewski często przedstawiał nie we fraku lecz w szlafroku, pochłonęła mnie bez reszty. To w jego szkicu "Różyczka z Czarnobyla" ("Twarz i kobieta", Kraków 1960) poznałam po raz pierwszy bohaterkę mojej późniejszej książki Rozalię Lubomirską. 

Wasylewski potrafił wyczarować subtelnym piórem pasjonujący świat dawnych elit, świat koronek, delikatnej porcelany, wachlarzy,  dam o błękitnej krwi, amantów, balów, powozów. Pisał o obyczaju, modzie, towarzyskich spotkaniach. Przedstawiał sylwetki historycznych postaci jako ludzi mających słabostki, przez to bliższych, bardziej prawdziwych. 

Jego szkice historyczne dzięki temu stały się urocza gawędą, opowieścią, jakiej chce się słuchać. Jak najdalej było mu do wystudiowanych, ale ciężkich naukowych tomów, opracowanych co prawda solidnie, ale... nudno.

W swoich zbiorach miałam początkowo wydania dawne, te sprzed lat. Gdy kilka lat temu Wydawnictwo Inicjał wznowiło wydawanie książek tego niegdyś niezwykle poczytnego autora, pokusa była wielka, by... kupić nowe.  Stąd niektóre tytuły mam podwójne.  

"Twarz i kobieta" wznowiona została pod pierwszym, przedwojennym tytułem tej książki "Portrety pań wytwornych". Na okładce pojawiła się ikona rokoka królowa Maria Antonina, ale książka opowiada o Polkach: Izabeli Czartoryskiej, Helenie Radziwiłłowej, Rozalii Lubomirskiej, Julii Potockiej, Walerii Tarnowskiej i wielu innych.

"Romans prababki" z 1958 roku nie posiadał rozdziału 'Gwiaździarka" , który znalazł się w edycji współczesnej. Książki Wyd. Inicjał różnią się nieco w warstwie językowej, co wydawca zaznacza na wstępie. Tekst uwspółcześniono, przeprowadzono pewien językowy retusz. 

Mnie akurat  dość specyficzny język Wasylewskiego nie przeszkadzał, wręcz przeciwnie, ale wydawca chciał przywrócić autora młodzieży.  Trzeba pamiętać, że Wasylewski przez długi czas pełnił obowiązki bibliotekarza we lwowskim Ossolineum. Do dziś zbiory tego archiwum, choć już przeniesione do Wrocławia, zachwycają bogactwem dokumentów. A cóż dopiero przed wojną! Wasylewski nie tylko miał do tego wszystkiego dostęp, potrafił w sposób przystępny, arcyciekawy opowiedzieć o tym swym czytelnikom.

Z kolei o obiadach czwartkowych, malarni, faworytach, płochliwym dworze ostatniego króla mówi książka "Na dworze króla Stasia". Wykwintnie podana historia polskiego oświecenia. Jak wszystkie książki Wydawnictwa Inicjał starannie wydana. Brawa dla grafika, który czarno-białe ilustracje potrafił interesująco wyeksponować. Ważny jest tu detal - miniaturka, talerz z porcelany, rozsypane monety, rozłożony wachlarz...

Na koniec jeszcze słowo o Wasylewskim. 
W "Portretach pań wytwornych" 
(2011 r.) ukazał się wstęp pióra Andrzeja Palacza przybliżający postać znakomitego pisarza. Smutny los czekał go po wojnie, gdy niesłusznie oskarżono go o kolaborację. Środowisko literackie od niego się odwróciło,  on sam przeniósł się do Opola, publikował artykuły pod pseudonimem.  Trzy lata po śmierci (1953 r.) Związek Literatów Polskich zrehabilitował pisarza, oddał mu honor.